Öğretmenlerin Kariyer Sistemi

BAŞÖĞRETMEN

AVRUPA’DAKİ BAŞÖĞRETMENİN KONUMU:

Başöğretmenin ve görevinin tanımı aşağı yukarı tüm Avrupa da aynıdır. Okul yönetim ekibinin oluşturulması mukayese edilebilir. Ekibin üye sayısı genellikle okulun sahip olduğu öğrenci sayısına bağlıdır. Öğrenci mevcudunda önemli farklılıklar vardır. Küçük köylerde öğrenci sayısı 100-200 iken en fazla 2500-3000 mevcutlu okullar vardır. Başöğretmenlerin büyük çoğunluğu kursiyerlerine öğretmen olarak başlamışlardır. Başöğretmen olmadan önce bir öğretmen müdür yardımcılığı ya da yönetici kadronun bir üyesi olarak görev alır.

Genelde Avrupa da Başöğretmen olmak için kanunlarla belirlenmiş şartlar hemen hemen hiç yok gibidir. Bununla birlikte birçok Avrupa ülkesinde öğretmen olarak 4,5 yıl görev yapmış olma şartı oldukça yaygındır. İtalya da iki koşul vardır; en az 5 yıl öğretmen olarak görev yapmış olmak ve bundan başka başöğretmen seçim sınavlarını geçmiş olmaktır.

Başöğretmenin tayin edilme presedürü ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bazı ülkelerde yerel yönetim temsilcileri, okul yönetim kurulu, öğretmenler, veliler ve bazen öğrencilerinde katıldığı bir tayin komitesi adayları belirler ve önerilerini Vilayet Heyetine sunar. Birçok ülkedeki yerel yönetimler tayini kendisi yapar. (İsveç, Doğu Avrupa Ülkeleri ) Fransa ve İtalya da olduğu gibi adaylar ulusal bir listeye girer ve Merkezi Hükümet tarafında atama yapılır.

Başöğretmenin okuldaki etkisi yerel ve merkezi yönetim tarafından kendine verilen yetkiye bağlı olarak değişir. İsveç, İngiltere, Finlandiya gibi ülkelerde bu yetki oldukça geniştir. Başöğretmen okulun inşası gibi kararlar da dahil olmak üzere okulun her yönünden sorumludur. Çalışanların ve kendisinin izin yetkisi de başöğretmene aittir. Almanya, Fransa gibi merkezi yönetimlerin etkin olduğu ülkelerde bu yetkiler daha kısıtlıdır.

Başöğretmenin statüsü okul ve sosyal çevrede iyi bir düzeydedir. Ekonomik olarak diğer öğretmenlerden daha iyi durumdadır. Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde ek ders ücreti almadıklarından diğer öğretmenlerden (ek ders ücreti-dışarda çalışma imkanı-fazla mesai) daha az kazandıkları olabilir. Maaşları, toplumun geneline bakıldığında makul görünmekle birlikte Batı Avrupa da endütri, tıp v finans alanlarındaki muadili pozisyonlarla karşılaştırıldığında düşük seviyede oldukları görülmektedir. Doğu Avrupa daki endüstri alanındaki işlerle karşılaştırıldığında düşük diğer kamu çalışanlarından yüksek seviyededirler.

BAŞÖĞRETMENİN EĞİTİMİ:

Avrupa Ülkelerinin hemen hemen hiçbirinde (İtalya hariç) başöğretmen olmak için zorunlu bir eğitim yoktur. İsteğe bağlı, seçim için direk etken olmasa da, seçimde dikkate alındığı söylenen hizmet içi eğitim programları mevcuttur.

Görev yapmakta olan başöğretmenler için Doğu Avrupa da beş yılda bir belli sürede; Batı Avrupa da zorunlu olmayan değişik sürelerde hizmet içi eğitim programları mevcuttur.

İsveç, İskoçya, Litvanya, İngiltere ve İtalya gibi bazı ülkelerde zorunlu belirli eğitim süreci vardır. Bu eğitimler genellikle alan dışı kişilerce ya da üniversitelerce verilmektedir, ancak teorik düzeyle kısıtlı olması eleştirilmektedir.

BAŞÖĞRETMEN EĞİTİMİNİN ZAYIF VE GÜÇLÜ YÖNLERİ:

Genel olarak ortak olunan görüşler şöyledir; Aday Başöğretmenler için özel eğitim yetersizliği, Başöğretmen olmadan önce aranan şartların yetersizliği zayıf olan taraflarıdır. Hemen hemen her ülke bu şartların arttırılması gereğini beyan etmektedir. Görev yapmakta olan başöğretmenlerin eğitimi, daha programlı, koordineli, göreve yönelik, işlevsel ve belli oranda zorunlu olmalıdır.

ALMANYA’DA MESLEKİ EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMEN VE EĞİTİMCİLERİN EĞİTİMİ

İkili-Sistem: Almanya’da “Eğitimci” için yasal bir tanımlama yoktur. Bunun sonucu olarak ne mesleki profil ne de mesleki bir unvan vardır. Çünkü eğitim genellikle çalışma sürecinin bir parçasıdır ve böylece konularda da oldukça farklı yapılar vardır. Çoğu becerili işçiler bazen süreli bazen de belirli dönemlerde eğitimin sorumluluğunu alarak, işyerlerinde eğitim vermektedirler. Eğitimcilerin eğitim vermek için teknik yeterliliğe sahip olmaları gereklidir. Eğitimci olarak eğitim verdikleri meslekte yeterliğe sahip olmak zorundadırlar. Bununla birlikte meslek sınavı ve iş eğitimi ile ilgili belgelere sahip olmak zorundadırlar. Bu amaçla istenilen becerilere ilişkin belgeler için özel kurslar ya da yetişkin eğitimi içinde yer alan kurslara katılabilirler. (ör. Ustalık Kursları)

İşyeri Eğitimcileri: Mesleki eğitimin yürütülmesinden sorumlu kişidir. Örneğin bu eğitimci mesleki eğitimde başlıca ve doğrudan ilgisi olan ve belirli sorumlulukları taşıyan kişidir. Sadece personel niteliği ve mesleki yeterliği olan bireylerin eğitimci olarak çalışmasına izin verilir. Eğitimciler sorumlu kuruluşlara kayıtlıdırlar. Küçük işletmelerde işyeri sahibi mesleki eğitimin sorumlusudur. Büyük işletmelerde ise Eğitim Departmanı veya Personel Departmanı sorumludur.

Meslek Okulu Öğretmenleri: Meslek okulu öğretmenleri okullarda mesleki eğitimden sorumludurlar. İki gruba ayrılırlar. a) Teorik ve işle ilgili genel dersleri veren öğretmenler b) Uygulamalı dersleri veren öğretmenler (ör. okul atölyeleri, inşaatçı (yapıcı) ların eğitim sahalarında, iş eğitimi ofislerinde, laboratuarlarda, gösteri atölyelerinde)

Teorik Ders Veren Öğretmenler: Senior Sınıf Öğretmenleri iki konuda bir öğretim programını tamamlamışlardır. Konulardan birisi genel, diğeri ise mesleki veya tekniktir. Kural olarak Senior Sınıf Öğretmenleri teorik, mesleki ve genel konularda ders verirler. Bu öğretim görevi için kursu izleyen sınavın başarılmasına ek olarak iki yıl süreli yüksek lisans eğitiminin tamamlanması gereklidir. Üniversite veya Koleje kabul edilmek için üniversite giriş yeterliğine ve birkaç aylık pratik mesleki eğitim yeterliğine sahip olunmalıdır.

Uygulamalı Ders Veren Öğretmenler: Üniversitede öğretmenler teori ve genel dersler için eğitilirler. Mesleki okullar aynı zamanda uygulamalı dersler için konu öğretmenleri istihdam ederler. Uygulamalı Ders Öğretmenleri, uygulamalı derslerin eğitimini verebilmek için “RealSchule” sertifikasına veya dengi bir sertifikaya sahip olmalıdırlar. Ayrıca bir ustalık sertifikası ya da eğitim koleji yeterliği istenir. Bazı konulardaki uygulama öğretmenleri Yüksek Mesleki Eğitim Koleji mezunudurlar.(ör. mühendislik mezunları). Bir diğer koşul uygulamalı ve teorik eğitim bilimleri eğimini izleyen en az iki yıllık mesleki deneyimdir.

Öğretmen ve Eğitimcilerin Sürekli Eğitimi: Sürekli eğitimin başlıca destekleyicisi işyerleridir. Yeni yaklaşımlar sadece işyerindeki mesleki eğitimle sınırlı kalmayıp aynı zamanda yetişkin eğitimini destekleyen, serbest rekabet prensiplerine göre yapılan çalışmaları da içerir.

Tüm eyaletlerde Eğitim ve Kültür Bakanlıklarına bağlı yetişkin öğretmen eğitimi enstitüleri ve akademileri kurulmuştur. Yetişkin öğretmen enstitüleri düzenli olarak öğretmenlerin ilgilerine yönelik seçmeli programlar yayımlar. Kilise Akademileri, Bölgesel Öğretmen Merkezleri, Yerel Politik Eğitim Enstitüleri, Alman Politik Eğitim Merkezi ve Açık Üniversite tarafından da kurslar düzenlenmektedir.

FRANSA’DA MESLEKİ EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMEN VE EĞİTİMCİLERİN EĞİTİMİ

İlk Mesleki Eğitimdeki Öğretmenler: Çalıştıkları enstitülerin çeşitleri ve öğrencileri hazırladıkları sertifika çeşitlerine göre öğretmenler Eğitim Bakanlığı veya Tarım Bakanlığına bağlı statüde görev yaparlar.

Mesleki Okul Öğretmenleri: Bu öğretmenler Mesleki Eğitim Okul Sertifikasına sahiptirler (CAPLP). Öğrencileri meslek sertifikasına hazırlamak için eğitirler (CAP-BEP-BacPro -Mesleki Bakalorya) Mesleki okul kategorisindeki öğretmenler eğitici seviyesine yükselebilmek için (PLP 2) sınavını başarmaları ve (CAP) mesleki deneyime sahip olmaları gerekmektedir. 1987’den itibaren, bu profile ilave olarak İleri Teknisyenlik Diploması(BTS) veya Üniversite Teknoloji Diploması (DUT) gereklidir.

Kalifiye Teknik Okul Öğretmenleri: Teknik Okul Öğretmenlerinin İkinci Düzey Öğretim Sertifikası (CAPES) veya Teknik Öğretim Sertifikası (CAPET) ilave olarak dört yıllık iş deneyimine sahip olmaları gerekmektedir.

Tarım Okulları Öğretmenleri: Milli Eğitim Sistemi içindeki Tarım Okulları Öğretmenleri, Mesleki ve Teknolojik Eğitimdeki öğretmenler ile benzer bir statüye sahiptirler.

Öğretmen ve Eğitimcilerin Sürekli Eğitimi: Milli Eğitim Sistemi içinde çalışan öğretmenlere Milli Eğitim Bakanlığı ve Akademi tarafından yaz okulları düzenlenmektedir. Yaz Okullarının bütçeleri Bakanlık tarafından hazırlanır. Bu eğitim kursları Akademi Sürekli Eğitim Merkezi (CAFDC) tarafından organize edilir. Milli Eğitim Sistemi içindeki öğretmenler ve sözleşmeli statüdeki öğretmenler için yıllık eğitim planları yapar. Bu organizasyon (CAFDC) diğer kurumlardaki öğretmenlere de ücretli olarak hizmet eder.

İNGİLTERE’DE MESLEKİ EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMEN VE EĞİTİMCİLERİN EĞİTİMİ

Mesleki eğitim dört ana kategoriden oluşmuştur. Okul sonrası mesleki eğitim, sürekli kolej eğitimi, gençliğin eğitimi, çıraklık ve hızlandırılmış çıraklık eğitimi ve işyerlerinde eğitim. En son üç kategorideki öğrenciler Almanya’daki ikili sistemde olduğu gibi koleje veya örgün eğitim kurumlarına başvurabilirler. Sürekli mesleki eğitim ve başlangıç eğitimindeki öğretmenler için kullanışlı bir sınıflama şöyle yapılabilir. a) Okul öğretmenleri, teknik okulları içerir b) Yetişkin Eğitimi Kolejlerinin öğretim elemanları ve öğretmenler c) Üniversite öğretim elemanları d) Gençlerin Eğitimcileri e) Organizasyonlardaki eğitimciler

Okul Öğretmenleri: Bu öğretmenler yalnızca yasal yolla öğretim için resmi olarak nitelik kazanmaları gereken kişilerdir. Okul öğretmenleri ya dört yıllık bir üniversite eğitimini tamamlayarak ya da onaylı bir akademik alanda birinci derece kazanıp, yüksek lisans sertifikası alarak nitelik kazanırlar. Çoğu okul öğretmenleri kendi öğrencilik günlerinden iş kariyerlerinin sonuna kadar eğitim sisteminde süreklidirler. Bazıları da öğretim deneyimi ve eğitimsel teori ile birleşik bir veya daha fazla okul alanlarından oluşan bir eğitim derecesi almak için okulu bitirdikten sonra üniversiteye girerler. Bunlar dört yıl sonra nitelikli öğretmenler olarak mezun olurlar. Teknik ve mesleki eğitimin oranında bir artış çok programlı ve teknik okullarda gerçekleşmektedir. Öğretmenler endüstride zaman harcamaya ve işverenlerin ilgilerinin daha çok farkında olmaya teşvik edilirler.

Gençlik Eğitimindeki Eğitimciler: Hükümetin gençlik eğitim projelerinde eğiticilerin kaynakları çok değişik merkezlere dayanmaktadır. Bazıları kolejlerde çalışır, bazıları özel sektördendir. Bazıları da askeri kuruluşlarda öğretmen eğitimi almışlardır.

Genç insanlar için eğitim, bu projelerde genellikle uzman eğitimciler ve işyeri denetleyicileri arasında paylaşılır. İşletmelerdeki eğitimciler resmi gençlik eğitiminden veya genç insanların bağımsız ilk eğitimlerinden sorumlu olabilirler.

Öğretmen ve Eğitimcilerin Sürekli Eğitimi: Teorik meslek dersi öğretmenlerinin sürekli eğitimi için yedi yetişkin eğitim koleji veya yetişkin eğitim politeknik okulu vardır. Onlar sürekli pedagojik eğitimlerini bir yıl içerisinde tam zamanlı olarak, iki yılda yarı-zamanlı olarak ya da dört dönemde sandviç programlar şeklinde sürdürebilirler. Bu Pedagojik eğitimlerden aynı zamanda gençliğin eğitimindeki meslek öğretmenleri de yararlanabilirler. Özel programlarda çalışan eğitimciler için işletmelerdeki teknik ve pedagojik eğitim programlarına ilave olarak özel eğitim programları da geliştirilmiştir (YOP ve UVP)

TÜRKİYE’DE MESLEKİ EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMEN VE EĞİTİMCİLERİN EĞİTİMİ

Mesleki ve Teknik Eğitim, mesleki ve teknik liselerde ve çıraklık eğitim merkezlerinde verilmektedir. Bu okullar öğrencilerini üniversiteye hazırlar ve iş alanlarına insan gücü olarak yetiştirir. Mesleki ve Teknik Lise öğretmenleri, üniversitelerin Mesleki ve Teknik Eğitim Fakültelerinde yetiştirilirler. Mesleki ve Teknik Lise mezunları Merkezi Üniversiteye Giriş Sınavına girerler ve sınavdan aldıkları puanlara göre üniversitelerin Mesleki Eğitim, Teknik Eğitim Fakültelerine ve Ticaret Turizm Eğitim Fakültesine girerler. Mesleki ve Teknik Eğitim Öğretmenleri üniversitede dört yıllık pratik ve teorik konularda öğrenim görürler. Mesleki ve Teknik Eğitim Fakültelerinin Mezunları KPSS (Kamu Personeli Seçme Sınavı)nı başarmak koşuluyla, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Mesleki ve Teknik Liselere öğretmen olarak atanırlar. Ancak iş deneyimi istenmemektedir. Meslek ve Teknik Eğitim Okullarının öğretmenleri devlet memurudurlar.

Çıraklık Eğitimi Öğretmenleri ve Eğitimcileri: Mesleki Eğitim Merkezleri eğitimlerini bazı Standardlara göre organize ederler ve aynı zamanda meslek ile ilgili teori, iş alışkanlıkları ve mesleki bilgiler kazandırırlar. Mesleki Eğitim Merkezi öğretmenleri iki gruptan oluşmaktadır. Birinci grup, mesleki ve teknik eğitim fakültesi mezunlarıdır. Diğer grup ise Aynı zamanda endüstride çalışan Mühendis, Usta ve Teknisyenlerdir. Bunlar aynı zamanda yarı zamanlı olarak Mesleki Eğitim Merkezlerinde eğitici olarak görev yaparlar.

Öğretmen ve Eğitimcilerin Sürekli Eğitimi: Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde bulunan Hizmet İçi Eğitim Birimi Mesleki ve Teknik Liselerde, Çıraklık Eğitim Merkezlerinde görevli öğretmenler ve endüstrideki ustaların sürekli eğitimi için hizmet içi eğitim programları hazırlamak ve uygulamak sorumluluğunu üstlenmiştir. Bu sürekli eğitim kursları yeni öğretim teknik ve metodları geliştirme, teknik ve teknolojik yenilikler, yeni süreçler, iletişim, bilgisayar ve personel becerileri ve okul ve endüstri ile ilişkiler planlama ve benzeri konuları içerir. Aynı zamanda hizmet içi eğitim birimi işyerindeki ustalar için kurslar düzenler. Bu kurslar eğitimsel bilgi, öğretim teknikleri ve metodları içeren pedagojik formasyon kurslarıdır (Usta öğretici). Türkiye’de mesleki ve teknik öğretmenler için düzenlenen sürekli eğitim kursları öğretmenlerin yeterliklerini geliştirmede çok yararlı değildir. Çünkü bazı kurslar konuları ve süreleri bakımından öğretmenlerin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun değildirler. Aynı zamanda bölgesel ihtiyaçları karşılamada yetersiz kalmaktadırlar.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışmada Mesleki ve Teknik Öğretime Öğretmen Yetiştirme Sistemleri karşılaştırılan Almanya, İngiltere, Fransa ve Türkiye’nin mesleki ve teknik eğitime öğretmen yetiştirme sistemleri, ülkelerin sosyal ve ekonomik özelliklerine göre değişiklikler göstermektedir. Dünyadaki hızlı değişimler, hükümetleri insan gücünü nitelik ve nicelik açısından geliştirmeye zorlamaktadır. Mesleki Eğitimi ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Fransa’da mesleki eğitim 13 yaşında başlar ve genel eğitime bir alternatiftir. Almanya’da 15-16 yaşında, İngiltere’de ise 16 yaşına kadar genel eğitim zorunludur. Almanya ve İngiltere’de gençlerin %80’i mesleki eğitimi seçerken, Fransa’da gençler her iki eğitime de aynı oranda ilgi göstermektedirler. İngiltere ve Almanya’da çoğunlukla Mesleki ve Teknik Eğitim Sistemi iş yaşamı içinde devam etmektedir. Fransa ve Türkiye ise daha çok okul sistemini tercih etmiştir. AB’ye üye olan ülkelerinde Mesleki ve Teknik Öğretmenler teorik ve uygulamalı dersler için ayrı ayrı eğitilirler. Türkiye’de teorik ve uygulamalı ders öğretmenleri aynıdır. Öğretmenlerin yeterlikleri kazanmaları her ülkede farklılık göstermekle birlikte öğretmenler üniversite ve yüksek eğitim kolejlerinde eğitilmektedir eğitim bir yeterlik sınavıyla sona erer. Mesleğe giriş için yeterlik sınavları yapılmaktadır. Ayrıca farklı sürelerde mesleki deneyim zorunlu tutulmaktadır. Bu noktada Türkiye’deki Öğretmen Yetiştirme sisteminde önemli farklılıklar vardır; öğretmen yetiştiren fakültelere giriş sırasında ve mezunların istihdam edilmesinde iş deneyimi zorunlu değildir. Öğretmenlerin meslekte ilerlemeleri ve sürekli eğitimleri bir sistem içinde yapılmaktadır. Bu sistemde, sürekli eğitim programları ve projeler. Üniversiteler, Akademiler, Kolejler ve İşveren Kuruluşları tarafından düzenlenir ve uygulanır. Türkiye’de ise planlanan ve uygulanan sürekli eğitim programları tüm öğretmenlerin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte değildir. Türkiye’deki Mesleki ve Teknik Eğitime Öğretmen Yetiştirme Sisteminin gelişmesi için şunlar önerilebilir.

-Mesleki ve Teknik Eğitime Öğretmen Yetiştirme Sistemi, Eğitim Sisteminin bütünlüğü içinde ele alınarak AB Standartlarına uygun olarak, sistemin ihtiyacı olan Mesleki ve Teknik Öğretmen nitelikleri belirlenmelidir.

Belirlenen nitelikleri karşılayacak eğitim programları geliştirilmelidir. Uygun eğitim ortamlarında uygulanması sağlanmalıdır.

Mesleki teknik eğitime öğretmen yetiştiren fakültelerin programları meslek liseleri programları ve endüstrinin ihtiyaçları ve beklentileri ile uyumlu biçimde geliştirilmelidir.

Öğretmenlerin iş deneyimini sağlamak amacıyla kamu ve özel sektör kuruluşları ile etkili bir işbirliği sağlanmalı, öğretmenlerin yeterliklerini değerlendirmek amacıyla değerlendirme sistemi geliştirilmelidir.

Öğretmenlerin sürekli eğitimlerinin sistemli ve sürekli olarak değişen ihtiyaçlar doğrultusunda sağlanması için gerekli önlemler alınmalıdır.